არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტი

ეტიოლოგია და პათოგენეზი

წყლულოვანი კოლიტის ეტიოლოგია, ისევე როგორც კრონის დაავადების, უცნობია. არ არის გამორიცხული ჯერ კიდევ არაიდენტიფიცირებული ვირუსული ან ბაქტერიული გამომწვევის არსებობა. დაავადების პათოგენეზში, ძირითადად, მნიშვნელობას ანიჭებენ დარღვევებს იმუნურ სისტემაში, სისხლში ვლინდება აუტოანტისხეულები მიმართული მსხვილი ნაწლავის ლორწოვანის ანტიგენის მიმართ. დაავადების აუტოიმუნური ბუნების სასარგებლოდ მიგვითითებს წყლულოვანი კოლიტის ხშირი თანხვედრა აუტოიმუნური ბუნების ჩიყვთან, ჰემოლიზურ ანემიასთან და სხვა. პათოგენეზში გარკვეული როლი აქვს ალერგიულ რეაქციებს, გენეტიკურ ფაქტორებს. არსებობს დაავადების მიმართ მემკვიდრული წინასწარ განწყობა (ოჯახური შემთხვევები). უახლოეს ნათესავებს შორის წყლულოვანი კოლიტი ვითარდება 15 ჯერ უფრო ხშირად, ვიდრე ზოგადად მოსახლეობაში.

წყლულოვანი კოლიტის კლასიფიკაცია

I. კლინიკური მიმდინარეობის მიხედვით:
- მწვავე ფორმა (ტიპიური ან ფულმინანტური);
- ქრონიკული ფორმა:
- უწყვეტი.
II. ლოკალიზაციის მიხედვით:
- დისტალური კოლიტი (პროქტიტი, პროქტოსიგმოიდიტი);
- მარცხენამხრივი კოლიტი;
- ტოტალური კოლიტი;
III. სიმძიმის მიხედვით:
- მსუბუქი;
- საშუალო სიმძიმის;
- მძიმე მიმდინარეობით;
IV. გლუკოკორტიკოიდებით მკურნალობის საპასუხოდ:
- რეზისტენტული;
- დამოკიდებული;
წყლულოვანი კოლიტის დროს მორფოლოგიურად ვლინდება მსხვილი ნაწლავის სხვადასხვა ნაწილების ანთება. ძირითადად ზიანდება ლორწოვანი გარსი და მხოლოდ მძიმე ფორმების დროს ანთება ვრცელდება ნაწლავის კედლის ღრმა შრეებში. ლორწოვანი გარსი ჰიპერემიულია, შეშუპებული და დაწყლულებულია. წყლულები მომრგვალო ფორმისაა და გააჩნიათ განსხვავებული ფორმები. წყლულოვანი კოლიტი ძალიან იშვიათია სწორი ნაწლავის დაზიანების გარეშე. ხშირად ზიანდება ასევე სიგმოიდური ნაწლავი. მსხვილი ნაწლავის ტოტალური დაზიანება (პანკოლიტი) აღინიშნება შემთხვევათა 25%_ში. წვრილი ნაწლავის დაზიანება წყლულოვანი კოლიტისათვის დამახასიათებელი არ არის.

კლინიკური სურათი

წყლულოვანი დაავადების კლინიკურ სურათში გამოყოფენ 3 მთავარ სინდრომს: განავლის გამოყოფის დარღვევა, სისხლდენები და მუცლის ტკივილები. დაავადების დროს ხშირია ზოგადი სიმპტომები: ანორექსია, გულისრევა და ღებინება, ცხელება, სხეულის წონის შემცირება, სისუსტე, ანემია. დაავადება შეიძლება დაიწყოს თანდათანობით ან მწვავედ.
განსაკუთრებით მძიმედ მიმდინარეობს წყლულოვანი კოლიტის ფულმინანტური ფორმა, რომელსაც თითქმის ყოველთვის თან სდევს მსხვილი ნაწლავის ტოტალური დაზიანება, სერიოზული გართულებების (მსხვილი ნაწლავის ტოქსიკური დილატაცია, პერფორაცია) განვითარებით და საჭიროებს გადაუდებელ ქირურგიულ ჩარევას. დაავადება იწყება უეცრად. რამოდენიმე დღეში ვითარდება გამოხატული კლინიკური სურათი. სისხლიანი განავლის სიხშირე დღე-ღამეში 15_20 ჯერაა, ჰემოგლობინის კონცეტრაცია 60 გ/ლ-ზე დაბალია, ედსი>30მმ/სთ_ზე.
წყლულოვანი კოლიტი, რომელსაც ახასიათებს თანდათანობით განვითარება, ძირითადად ვლინდება რექტალური სისხლდენით. სისხლდენები ხშირად ვითარდება მსხვილი ნაწლავის პატარა წყლულებიდან. ანთების, მსხვილი ნაწლავის პროქსიმალურად დიდ ნაწილზე გავრცელების შემთხვევაში ვითარდება ძლიერი სისხლდენა. პაციენტთა უმრავლესობას აღენიშნება კუჭის მოქმედება დღე-ღამეში 20 ჯერ. ხშირია დეფეკაციის დროს მხოლოდ სისხლიანი ლორწოს გამოყოფა.
ტკივილები მუცლის არეში აღენიშნება პაციენტთა 2/3. მათი ლოკალიზაცია დამოკიდებულია პათოლოგიური პროცესის ხანგრძლივობაზე (ხშირად მუცლის მარცხენა ნახევარში). პაციენტთა უმრავლესობა აღნიშნავს ტკივილების ინტენსივობის მომატებას საკვების მიღებიდან ნახევარი ერთი საათის შემდეგ.
წყლულოვანი კოლიტის არანაწლავური გამოვლინებები, რომლებიც დაკავშირებულია იმუნურ დარღვევებთან, აღენიშნება პაციენტთა 15-20% -ს. არანაწლავური გამოვლინებებია:
- პირველადი მასკლეროზებელი ქოლანგიტი;
- ქრონიკული აქტიური ჰეპატიტი;
- ღვიძლის გაცხიმოვნება;
- ღვიძლის ციროზი;
- ქოლანგიოკარცინომა;
- კანის დაზიანებები, ხშირად კვანძოვანი ერითემა;
- უვეიტი, იროდიციკლიტი;
- ართრიტები და სხვა.
წყლულოვანი კოლიტის გართულებებია: ნაწლავთა პერფორაცია, პროფუზული სისხლდენა, მსხვილი ნაწლავის ტოქსიკური დილატაცია, სტრიქტურები, სეფსისი, თრომბოზები და თრომბოემბოლია.

დ ი ა გ ნ ო ს ტ ი კ ა

სისხლის საერთო ანალიზში აღინიშნება ანემიის არსებობა, რომელიც ჰიპოქრომულია, მიკროციტული, სისხლის ხანგრძლივი დაკარგვის გამო. სისხლის არსებობა განავალში დაავადების კარდინალური სიმპტომია. გარდა ამისა განავალში არის ლორწო და ჩირქი.
ირიგოსკოპიის მეშვეობით ვლინდება ნაწლავის რიგიდობა, მისი დამოკლება და შევიწროება. მძიმე შემთხვევებში ლორწოვანი გარსის კონტურები არ ჩანს, ნაწლავი იღებს „წყალსადენი მილის“ შესახედაობას. შეიძლება გამოვლინდეს ნაწლავის ტოქსიკური გაგანიერება პერფორაციის ნიშნები.
ენდოსკოპიურად მსუბუქ შემთხვევებში ვლინდება ეროზიები, წყლულები, სისხლდენის უბნები. ქრონიკულ შემთხვევებში აღინიშნება შეხორცებები, შევიწროების უბნები. პერფორაციის რისკის გამო გამწვავების სტადიაში საშიშია ირიგოსკოპიის და კოლონისკოპიის ჩატარება.

დიფერენციული დიაგნოზი

წყლულოვანი კოლიტის დიფერენციული დიაგნოზი ტარდება ნაწლავის მწვავე ინფექციებთან, კიბოსთან, პოლიპოზთან, იშემიურ კოლიტთან, ფსევდომემბრანულ კოლიტთან, ნაწლავთა დივერტიკულოზთან და კრონის დაავადებასთან, როცა ის ლოკალიზებულია მსხვილ ნაწლავში.
ინფექციურ პათოლოგიასთან დიფერენციული დიაგნოსტიკის დროს მნიშვნელოვანია განავლის მიკრობიოლოგიური გამოკვლევა.
იშემიური კოლიტის გამოცნობას ხელს უწყობს პაციენტთა ხანდაზმულობა, რენტგენოლოგიური ნიშნები, მსხვილი ნაწლავის ბიოპტატში ჰემოსიდერინის შემცველი მაკროფაგების აღმოჩენა.
ყველაზე რთულია წყლულოვანი კოლიტის და მსხვილი ნაწლავის დაზიანებით კრონის დაავადების დიფერენცირება.

არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტის და კრონის დაავადების დიფერენციული დიაგნოსტიკა

 მკურნალობა

პაციენტებს ენიშნებათ დიეტა ნაწლავის პერისტალტიკის შემანელებელი, ცილებით მდიდარი, ცხიმებით შეზღუდული საკვები. ფულმინანტური მიმდინარეობისას აუცილებელია პარენტერული კვება.
მედიკამენტურ მკურნალობაში ბაზისურად არის მიჩნეული პრეპარატთა ორი ჯგუფი: 5-ამინოსალიცილის მჟავას წარმოებულები (სულფასალაზინი, მესალაზინი) და გლუკოკორტიკოიდები (სისტემური-პრედნიზოლონი, ჰიდროკორტიზონი და ადგილობრივი-ბუდესონიდი).
მსუბუქი და საშუალო სიმძიმის ფორმების დროს გამოიყენება სულფასალაზინის საშუალო დოზა (4-8გრ. დღეში) და მესალაზინი (2-4გრ. დღეში). ეფექტის შემანარჩუნებელი დოზა1,5გრ. ხანგრძლივად 2წლამდე. უპირატესობა ეძლევა მესალაზინს, ნაკლები გვერდითი მოვლენების გამო. შეიძლება პრეპარატის გამოყენება შინაგანი წესით და ადგილობრივად (სანთლები, მიკროოყნები).
მძიმედ მიმდინარე დაავადების ან პრეპარატის არაეფექტურობის შემთხვევაში, ინიშნება პრედნიზოლონი პერორალურად 1მგ/კგ. დღეში. მწვავე შემთხვევებში ინიშნება პრედნიზოლონი (240-360 მგ. დღეში) ან ჰიდროკორტიზონი (500 მგ/დღეში) პარენტერულად (5-7დღე), შემდგომი გადასვლით პერორალურ მიღებაზე. მედიკამენტის ეფექტურობის მიხედვით გამოყოფენ გლუკოკორტიკორეზისტენტულ და გლუკოკორტიკოდამოკიდებულ ვარიანებს. გლუკოკორტიკოდამოკიდებული ვარიანტების დროს აუცილებელია უწყვეტი თერაპია 6 თვის მანძილზე.
წყლულოვანი კოლიტის რეზისტენტული ფორმების დროს იყენებენ იმუნოდეპრე-სანტებს: მეტოტრექსატს (25მგ. კუნთში კვირაში 2 ჯერ), აზათიოპრინს (2მგ./კგ. დღეში). კურსის ხანგრძლივობა 12 კვირაა. მსუბუქი ან ზომიერი სიმძიმის წყლულოვანი კოლიტის დროს შესაძლებელია ფაღარათის საწინააღმდეგო პრეპარატების სიფრთხილით დანიშვნა (ლოპერამიდი). გასათვალისწინებელია, რომ ნაწლავის პერისტალტიკის აქტიურად დათრგუნვამ შეიძლება გამოიწვიოს მსხვილი ნაწლავის ტოქსიკური დილატაციის განვითარება.

ქირურგიული მკურნალობა.

წყლულოვანი კოლიტის ქირურგიული მკურნალობა ნაჩვენებია ნაწლავის პერფორაციის, მსხვილი ნაწლავის ტოქსიკური დილატაციის დროს, ნაწლავიდან პროფუზული სისხლდენების მძიმე ფორმების დროს, რომელიც 5 დღიანი პარენტერული გლუკოკორტი-კოთერაპიის დროს არ ემორჩილება მკურნალობას. პროგნოზი წყლულოვანიკოლიტის მსუბუქი ფორმების დროს კარგია.
შედარებით კეთილთვისებიანად მიმდინარეობს დაავადება ლოკალური წყლულოვანი პროქტიტით. პანკოლიტის შემთხვევაში მიმდინარეობა მძიმეა. განსაკუთრებით მძიმედ მიმდინარეობს დაავადების ელვისებური ფორმები, რომელიც ხასიათდება სწრაფი პროგრესირებითა და ისეთი გართულებებით, როგორიცაა გამოხატული ინტოქსიკაციის სურათი, მასიური სისხლდენები, პერფორაცია, სეფსისი.